Po zagadnieniach związanych z tradycyjnymi polskimi pieśniami wykonywanymi w czasie liturgii oraz z chorałem gregoriańskim, przyszedł czas, aby poruszyć temat części stałych Mszy Świętej. Jak sama nazwa wskazuje, są to elementy liturgii, których treść i miejsce we Mszy są niezmienne.
Wezwanie “Kyrie eleison” (Panie, zmiłuj się) następuje w czasie aktu pokuty na początku Mszy Świętej. Śpiew ten ma charakter dialogu, gdzie pierwsze wezwania wykonuje organista lub kantor, natomiast odpowiada lud. Istnieje wiele melodii śpiewu “Kyrie” i zaleca się ich stopniowe wprowadzanie do parafii. Śpiew “Kyrie eleison” następuje po pierwszej (spowiadam się Bogu…) oraz po drugiej (Zmiłuj się nad nami, Panie…) formie aktu pokuty. Trzecia forma (z tak zwanymi tropami) oraz czwarta (aspersja) nie wymagają wykonania śpiewu “Kyrie eleison”.
Śpiew “Gloria” (chwała na wysokości Bogu) to bardzo uroczysta część liturgii następująca bezpośrednio po akcie pokuty na początku Mszy Świętej. Jest odmawiana w pozycji stojącej. Śpiew ten jest wykonywany w niedziele (poza Adwentem i Wielkim Postem), we wszystkie święta i uroczystości, a oprócz tego również w oktawie uroczystości Narodzenia Pańskiego oraz Zmartwychwstania Pańskiego. W uzasadnionych sytuacjach może być wykonany podczas bardziej uroczystych Mszy Świętych w dniu powszednim. Śpiew “Gloria” powinien intonować kapłan, a kontynuować zgromadzony lud. Podobnie, jak jest to w przypadku śpiewu “Kyrie”, również “Gloria” ma wiele melodii i warto, by parafianie je stopniowo poznawali.
W czasie liturgii słowa po pierwszym czytaniu następuje psalm responsoryjny. Jest to proklamacja, która powinna być wyśpiewana, jednak w wyjątkowych sytuacjach dopuszczalne jest jej odczytanie. Psalm responsoryjny powinien być wykonywany jednogłosowo od ołtarza Słowa Bożego przez przygotowanego kantora, którym w tym przypadku może być osoba ze służby liturgicznej lub ze zgromadzonego ludu. Przygotowanie psałterzysty do odpowiedniego wykonania psalmu responsoryjnego należy do obowiązków organisty. Istnieje wiele melodii psalmów, które są oparte na ośmiu tonach psalmowych. Wybór konkretnej melodii zależy przede wszystkim od okresu liturgicznego, akcentów znajdujących się w refrenie psalmu oraz od możliwości wokalnych kantora. Psalm responsoryjny może być wykonany przy akompaniamencie organów lub acapella.
Pierwszy refren psalmu jest inicjowany przez kantora, a następnie powtarzany przez lud. Każdy kolejny refren jest śpiewany już bez powtórki. Psalm responsoryjny może być wykonany również w sposób ciągły, gdzie refren jest śpiewany przez wiernych tylko dwukrotnie - na początku i na końcu - jednak w parafiach jest to znacznie rzadsza praktyka.
Zdarza się, że do konkretnej uroczystości w kościele katolickim przypisana jest sekwencja. Tak jest chociażby w Niedzielę Zmartwychwstania Pańskiego (i w oktawie tej niedzieli), w uroczystość Zesłania Ducha Świętego oraz w uroczystość Bożego Ciała, przy czym ta ostatnia jest nieobowiązkowa do wykonania. Śpiew sekwencji następuje bezpośrednio przed aklamacją “Alleluja”. Sekwencja może być wykonywana przez kantora z ambony lub zespół wokalny z chóru. Zgodnie z zaleceniem Episkopatu Polski, podczas sekwencji wierni mogą pozostać w pozycji siedzącej i włączyć się śpiew. Wstać powinni oni dopiero podczas aklamacji “Alleluja”.
W ciągu roku przed Ewangelią wykonujemy śpiew “Alleluja”. Słowo to w śpiewie może być powtórzone wielokrotnie, a melodia aklamacji nie może być taka sama, jak melodia wcześniej zaśpiewanego psalmu. W okresie Wielkiego Postu, z racji że w liturgii w żadnym momencie (również w pieśniach) nie może pojawić się słowo "Alleluja", aklamacja ta jest zastępowana słowami “Chwała Tobie Słowo Boże” lub “Chwała Tobie Królu Wieków”. W tym przypadku również należy dobrać odpowiednią melodię.
Aklamacja przed Ewangelią powinna być wykonywana przez kantora, organistę lub chór z miejsca innego niż ambona, ponieważ ołtarz Słowa Bożego powinien być w tym czasie gotowy do odczytania (lub odśpiewania) Ewangelii przez diakona albo kapłana. O ile sama aklamacja może być zaśpiewana w wielogłosie, o tyle werset powinien być wykonany przez solistę w jednogłośnie. Jeśli Ewangelia jest odczytywana z Ewangeliarza i po jej odczytaniu następuje odniesienie na pulpit (czasami poprzedzone błogosławieństwem biskupa), aklamacja powinna zostać powtórzona, jednak w tym przypadku już bez wersetu. Jeśli z jakichś przyczyn aklamacja nie może zostać zaśpiewana, należy ją pominąć.
Bezpośrednio po homilii - a w uroczystości po wyznaniu wiary - następuje modlitwa powszechna. Nazywa się tak, ponieważ stanowi modlitwę całego kościoła katolickiego. Modlitwa powszechna może być zarówno recytowana, jak i śpiewana.
Jej elementami są: wprowadzenie, wezwania zapowiadające intencje, odpowiedź ludu oraz modlitwa końcowa. W modlitwie powszechnej mogą być poruszane różne intencje, jednak obowiązkowa jest modlitwa za: Kościół (papieża, biskupów, kapłanów), państwo (pokój, za kierujących krajem), chorych i cierpiących, zmarłych oraz za wiernych uczestniczących w liturgii. Oprócz tego do modlitwy powszechnej dodaje się intencję Mszy Świętej oraz intencje ważne dla miejscowej społeczności. Modlitwa powszechna może być prowadzona przez kapłana, diakona, lektora lub przez osobę ze zgromadzonego ludu.
Śpiew “Sanctus” (Święty) jest częścią liturgii eucharystycznej i następuje bezpośrednio po prefacji. Nawet jeśli prefacja jest recytowana, zaleca się, aby modlitwa “Święty, Święty” była śpiewana. Śpiew ten intonuje kapłan, kantor lub organista, a kontynuuje całe zgromadzenie. Istnieje wiele melodii śpiewu “Sanctus” dlatego zaleca się stopniowe rozbudowywanie repertuaru parafian.
Śpiew “Sanctus”, wraz z “Kyrie”, “Gloria” i “Agnus Dei” często tworzą jedną całość opracowaną przez tego samego kompozytora. Rekomenduje się, aby w czasie jednej Mszy Świętej wykonywane były części stałe skomponowane przez jednego kompozytora. Dzięki temu zachowuje się swego rodzaju spójność liturgii, co pozwalana zapewnienie harmonii podczas Mszy Świętej.
Jednym z najważniejszych elementów liturgii eucharystycznej jest Doksologia Końcowa, zwana również Doksologią Wielką. Kapłan podnosi wówczas patenę oraz kielich, wypowiadając słowa “Przez Chrystusa, z Chrystusem i w Chrystusie…” Na koniec tej modlitwy lud odpowiada “Amen”. Dobrą praktyką jest, aby odpowiedź ta w największe kościelne i parafialne uroczystości została powtórzona trzykrotnie, co jeszcze bardziej podkreśli podniosłość chwili oraz wyjątkowość przeżywanej uroczystości.
Bezpośrednio po Doksologii Wielkiej następuje śpiew modlitwy “Ojcze nasz”. Warto zaznaczyć, że zarówno Modlitwa Pańska, jak i następujący bezpośrednio po niej embolizm “Bo Twoje jest królestwo i potęga, i chwała na wieki” stanowią jedność i powinny być w całości śpiewane.
Obrzędowi łamania Chleba towarzyszy śpiew “Agnus Dei” (Baranku Boży) i powinien trwać tak długo, jak długo wykonywana jest czynność. W polskim zwyczaju przyjęło się, że śpiew ten powtarza się trzykrotnie, z czego trzecie wezwanie brzmi “obdarz nas pokojem”. Śpiew “Agnus Dei” może jednak trwać dłużej, w zależności od potrzeb. Bez względu jednak na to, ile razy zaśpiewamy “Baranku Boży”, dopiero ostatnie wezwanie brzmi “obdarz nas pokojem”.
Msza Święta kończy się błogosławieństwem, które może mieć różne formy. Bardziej uroczyste liturgie posiadają specjalne wezwania (zawsze trzy), a po każdym z nich lud odpowiada “Amen”. W sytuacji, gdy Mszę odprawia biskup, liturgia kończy się błogosławieństwem pontyfikalnym:
- Pan z Wami
- I z Duchem Twoim
- Niech imię Pańskie będzie błogosławione
- Teraz i na wieki
- Wspomożenie nasze w imieniu Pana
- Który stworzył niebo i ziemię
- Niech Was błogosławi Bóg Wszechmogący. Ojciec i Syn, i Duch Święty
- Amen
- Idźcie w pokoju Chrystusa
- Bogu niech będą dzięki
W oktawie Niedzieli Zmartwychwstania Pańskiego do błogosławieństwa dodaje się słowo "Alleluja":
- Pan z Wami
- I z Duchem Twoim
- Niech Was błogosławi Bóg Wszechmogący. Ojciec i Syn, i Duch Święty
- Amen
- Idźcie w pokoju Chrystusa, alleluja, alleluja
- Bogu niech będą dzięki, alleluja, alleluja
Po błogosławieństwie następuje pieśń na zakończenie Mszy Świętej. Zgromadzeni wierni powinni zachować postawę stojącą aż do zakończenia procesji wyjścia, czyli najczęściej do momentu aż służba liturgiczna wróci do zakrystii.
©Jakub Brandt 2025